Typ projektu: Doskonała nauka – Wsparcie monografii naukowych – MEiN
Nr rejestracyjny: DNM/SP/515305/2021
Kierownik: dr Mariusz Zajączkowski
Kwota dofinansowania: 16 620,00
Czas realizacji: 2021-2023
Praca jest próbą rekonstrukcji tego, co wydarzyło się 6 czerwca 1945 r. w Wierzchowinach. Ma również na celu przybliżenie sporu toczącego się między historykami już od trzech dekad, jego podłoża i oddźwięku społecznego. Niniejsze opracowanie stanowi w istocie zwieńczenie kilkunastoletnich badań dotyczących tego zagadnienia. Temat ten wydaje się dość ważny zarówno w dyskursie wewnątrzpolskim jak i polsko-ukraińskim o wspólnej trudnej przeszłości. Mimo upływu trzydziestu lat spory oto co w istocie wydarzyło się w Wierzchowinach wiosną 1945 r. nie tylko trwają, ale – jak się wydaje – w ostatnich latach przybrały na sile. Toczą się nie tylko o bezsporne ustalenie sprawców tej zbrodni czy ostateczną liczbę jej ofiar, ale przede wszystkim o prawdę historyczną na temat jednej z wielu tragicznych kart w relacjach polsko-ukraińskich w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Monografie, które dotychczas ukazały się na ten temat, nie wyjaśniły w sposób poprawny metodologicznie motywów sprawstwa i odpowiedzialności za nią. Przeciwnie – raczej roznieciły spory o to, która z formacji polskiego podziemia oraz z jakich motywów zabiła mieszkańców wsi.
W warstwie faktograficznej zamysłem autora jest ukazanie złożoności relacji polsko-ukraińskich w powiatach Chełm, Hrubieszów, Lubartów i Krasnystaw w okresie od sierpnia 1944 r. do maja 1945 r., a więc genezy wydarzenia będącego głównym tematem opracowania. Bazę źródłową stanowi niepublikowany dotąd rejestr mieszkańców wsi i majątku Wierzchowiny, a także Wesołówki Wierzchowińskiej, przechowywany dzisiaj w Archiwum Gminnym w Siennicy Różanej. Uzupełniają go materiały archiwalnych ocalonych mieszkańców Wierzchowin, oraz akta procesowe, śledcze i akta spraw rehabilitacyjnych byłych partyzantów zgrupowania kpt. „Szarego”. Praca jest też głosem w dyskusji na temat miejsca „żołnierzy wyklętych” w pamięci zbiorowej Polaków, w tym prawicowego odłamu polskiego podziemia, jakim były Narodowe Siły Zbrojne.
