Typ projektu: Nauka dla Społeczeństwa – MEiN
Nr rejestracyjny: NdS/528993/2021/2021
Kierownik: dr hab. Przemysław Adamczewski, prof. ISP PAN
Kwota dofinansowania: 281 250,00
Czas realizacji: 2021-2023
Projekt ma trzy kluczowe cele:
- Popularyzowanie kultury polskiej za granicą, co planuje się przeprowadzić poprzez upowszechnienie wiedzy na temat kultury Polaków zesłanych na Kaukaz w XIX wieku i ich zaangażowaniu w ruch niepodległościowy miejscowej ludności;
- Promowanie polskich tradycji narodowych oraz postaw patriotycznych, co również nastąpi przez pryzmat polskich zesłańców przebywających na Kaukazie;
- Stymulowanie rozwoju w Polsce kaukazoznawstwa;
Hasłem przewodnim projektu jest hasło „Za wolność naszą i waszą”. Jest ono skróconą wersją napisu, który pojawił się na sztandarze podczas manifestacji ku czci dekabrystów w Warszawie 25 stycznia 1831, a którego autorstwo przypisuje się Joachimowi Lelewelowi. Następnie w trakcie powstania listopadowego wypisywano je w języku polskim i rosyjskim na sztandarach walczących po stronie polskiej żołnierzy. W wersji polskiej i węgierskiej motto to wykorzystywano również w 1848 r. w czasie powstania na Węgrzech. Również do hasła „Za wolność naszą i waszą” odwoływali się polscy żołnierze walczący zarówno na zachodzie kontynentu, jak i na wschodzie. Obecnie jest ono uważane za jedno z nieoficjalnych mott niepodległej Polski i z tego powodu często jest wykorzystywane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w programach promujących Polskę w świecie. Na hasło to zdecydowano się ze względu na fakt, że w dużym stopniu realizacja projektu opierać się będzie na popularyzacji i upowszechnieniu wiedzy o stosunku i zaangażowaniu Polaków w ruch niepodległościowy górali kaukaskich pod przewodnictwem imama Szamila.
Polscy zesłańcy na Kaukaz trafili przede wszystkim po stłumieniu przez Rosjan powstania listopadowego, a także w latach 40. XIX w., kiedy to administracja carska właśnie zesłaniami karała Polaków za udział w różnorakich organizacjach i stowarzyszeniach patriotycznych. W ten sposób na Kaukazie znalazła się liczna grupa polskich patriotów (Wiesław Caban szacuje ją na kilkanaście tysięcy osób). W przeważającej większości podczas zesłania zachowała ona swoje patriotyczne nastawienie, co przejawiało się m.in. sympatią do niepodległościowego ruchu górali. Ważnym wyznacznikiem patriotyzmu było dla zesłańców także przywiązanie do religii katolickiej. Tylko niewielka grupa specjalistów posiada wiedzę, że np. to Polacy wybudowali kościoły katolickie w takich osobliwych miejscach Cesarstwa Rosyjskiego jak Dagestan, czy Czeczenia. Bardzo często nie wiedzą o tym nawet sami mieszkańcy tych republik, którzy nie zdają sobie sprawy w jak dużym stopniu Polacy byli obecni w życiu kulturalnym Kaukazu Północnego. Dzięki realizacji projektu zamierza się upowszechnić na poziomie międzynarodowym wiedzę o polskich zesłańcach na Kaukazie i ich roli, jaką odegrali w regionie.
Ważnym celem projektu jest również chęć stymulowania w Polsce rozwoju badań kaukazoznawczych. Wynika to z faktu, że o ile takie badania regionalne jak turkologia czy iranistyka dosyć intensywnie rozwijają się w Polsce, o tyle znacznie gorsza jest sytuacja z kaukazoznawstwem. W dużym stopniu związane jest to z brakiem zaplecza instytucjonalnego – obecnie na żadnym uniwersytecie lub instytucie Polskiej Akademii Nauk nie ma jednostki, która zajmowałaby się systematycznymi badaniami dotyczącymi Kaukazu. Realizacja projektu ma z jednej strony pobudzić rozwój kaukazoznawstwa, do czego będzie się dążyć nastąpić poprzez zakup światowej literatury i udostępnienie jej badaczom, czy też organizację międzynarodowych konferencji. Z drugiej strony projekt ma przyczynić się do upowszechnienia wiedzy na świecie o tym, że to Polacy byli jednymi z prekursorów nowoczesnego poznania regionu. Wiedza ta jest obecnie na znikomym poziomie, co wynika z faktu, że choć prace takich zesłańców jak Mateusz Gralewski czy Karol Kalinowski stanowią wyjątkowo cenne źródło dla poznania Kaukazu pod względem etnograficznym czy historycznym, to zostały one wydane w XIX wieku wyłącznie w języku polskim, przez co pozostają nieznane w wymiarze międzynarodowym.
